Peyami SAFA 1899 – 1961)

Peyami Safa (2 Nisan 1899; Fatih, İstanbul - 15 Haziran 1961, Kadıköy, İstanbul), Türk yazar ve gazetecidir.

Peyami Safa Kimdir?

Peyami Safa, 1899 yılında İstanbul'da doğmuş, Türk edebiyatının önemli yazarlarından biridir. Edebiyat dünyasında, özellikle roman, hikâye ve denemeleriyle tanınan Safa, Türk düşünce ve kültür hayatına önemli katkılarda bulunmuştur. Safa, Türk hikayeciliğinde önemli bir yer edinmiş ve edebiyatı ile toplumun sorunlarını ele almayı başarmıştır. Eserlerinde psikolojik çözümlemeler ve toplumsal eleştiriler ön plana çıkmaktadır. Yazarın hayatı, erken yaşlardan itibaren zorluklarla geçmiştir. Babasının vefatından sonra annesi ve kardeşiyle birlikte zor bir hayat sürmüştür. Safa’nın hayatındaki bu sıkıntılar, eserlerinde de izlerini bırakmış ve insan ruhunun derinliklerine inme isteği yaratmıştır.

Eğitim hayatına İstanbul'da başlamış, ancak babasının erken ölümü nedeniyle maddi zorluklar yaşanmıştır. Ayrıca çocukluk yaşlarında geçirdiği hastalık nedeniyle düzenli bir eğitim görememiş, kendi kendini yetiştirmiştir. Geçim sıkıntısı sebebiyle Vefa Lisesini yarıda bırakmak zorunda kalan Peyami Safa, açılan sınavı kazanarak Posta ve Telgraf Nezareti’nde çalışmaya başlamıştır. Rehber-i İttihat Mektebinde öğretmenlik yaptı. 1918 yılında ağabeyi İlhami Safa ile çıkardıkları Yirminci Asır gazetesinde Asrın Hikâyeleri adlı öykülerini yayınlayarak gazetecilik ve yazı hayatına başladı. Daha sonraları Son Telgraf, Tasvir-i Efkâr, Cumhuriyet, Milliyet, Tercüman gazetelerinde çalıştı. Kültür Haftası ve Türk Düşüncesi dergilerini yayımlamıştır. Türkiye'de polisiye roman yazarlığının temellerini atan isimlerden biridir ve Maurice Leblanc'in Arsen Lüpen karakterinden esinlenerek yarattığı Cingöz Recai tiplemesi yaygın olarak bilinmektedir.

Sanat ve Edebiyat Anlayışı

Gençliğinde yaşadığı zorluklar, onun edebiyatla olan ilişkisini güçlendirmiştir. Yazarın gözlemlerinden ve yaşadığı toplumsal koşullardan beslenen eserleri, ona büyük bir ün kazandırmıştır. Edebiyat kariyerinin başlangıcında, özellikle hikâye yazarlığı ile tanınmış, ilerleyen yıllarda ise roman türünde de kendini kanıtlamıştır. En tanınmış eserlerinden biri olan "Dokuzuncu Hariciye Koğuşu", psikolojik bir roman olarak öne çıkmaktadır. Bu roman, Safa’nın kendine has üslubunun bir örneği olup, bireyin içsel dünyasına yaptığı yolculuğu anlatmaktadır. Yazarın edebi anlayışında, insan ruhunun derinliklerine inmeye ve bu ruhtaki çatışmaları çözmeye yönelik bir eğilim bulunmaktadır.

Safa’nın bir diğer önemli eseri "Fatih-Harbiye" ise toplumun değişen yapısına dair önemli bir eleştiri sunar. Burada, geleneksel İstanbul ile modernleşen Batı'nın temsil ettiği iki farklı yaşam tarzı karşılaştırılmakta, bunun insan üzerindeki etkileri sorgulanmaktadır. Safa, bu eserinde, bireyin iç dünyasında yaşadığı çatışmayı ve toplumla olan ilişkisini de ele alır. Yazarın eserlerinde ayrıca kültürel çatışmalar ve toplumun birey üzerindeki etkileri sıkça işlenmiştir. Safa, toplumsal yapıların bireyler üzerinde nasıl baskı oluşturduğunu, bireylerin içsel dünyalarında yaşadığı bu çatışmaları nasıl dışa vurduğunu ve bu çatışmaların insan psikolojisine etkilerini büyük bir ustalıkla işler. Bireysel özgürlük, aidiyet, kimlik bunalımı ve toplumsal değerler, Safa'nın eserlerinin temel taşlarını oluşturur.

Etkisi ve Mirası

Peyami Safa, hayatı boyunca çok sayıda eser vermiş ve Türk edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. 1961 yılında hayatını kaybeden yazar, geride bıraktığı eserlerle hala edebiyat dünyasında etkinliğini sürdürmektedir. Onun edebiyatı, insan ruhunun inceliklerini keşfetmeye, bireysel ve toplumsal çelişkileri anlamaya ve bu çelişkilerin çözümüne dair yollar aramaya yöneliktir.

Peyami Safa'nın Türk edebiyatındaki yeri, yalnızca edebi yönüyle değil, aynı zamanda toplumsal eleştirileriyle de büyüktür. Eserleri hem bireyin iç dünyasını hem de toplumun evrimini anlamaya yönelik önemli bir kaynaktır. Bu nedenle, Safa'nın hayatı ve eserleri, Türk edebiyatının gelişiminde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir. Fatih-Harbiye ve Dokuzuncu Hariciye Koğuşu adlı eserleri Millî Eğitim Bakanlığı tarafından ortaöğretim öğrencilerine tavsiye edilen 100 temel eser listesinde yer almaktadır ve eserleri çeşitli dönemlerde sinemaya ve dizilere uyarlanarak popülerliğini günümüzde dahi korumaktadır.