Mehmet Zekeriya SERTEL 1890-1980

Mehmet Zekeriya Sertel (1890-1980), Türk gazeteci, yayıncı ve basın tarihinin önemli figürlerinden biridir. Gazetecilik hayatına Osmanlı döneminde Selanik'te başlamış, Cumhuriyet'in ilk yıllarında ise birçok önemli yayının kurucusu ve yöneticisi olmuştur. Sertel, özellikle Resimli Ay dergisiyle tanınmış, Türk basınının gelişimine büyük katkılarda bulunmuş ve İkinci Dünya Savaşı’na yol açan faşizmin dünyadaki gelişimine karşıtı mücadelesiyle de dikkat çekmiştir.

Zekeriya Sertel Kimdir?

Mehmet Zekeriya Sertel, 1890 yılında Selanik'e bağlı Usturumca kasabasında doğdu. Asıl adı Zikri olan Sertel, dört çocuklu varlıklı bir ailenin ilk çocuğuydu. İlk eğitimini Selanik'te aldıktan sonra hukuk eğitimi için Selanik Hukuk Mektebi'ne devam etti. Gazetecilikle ilgisi, hukuk eğitimi aldığı dönemde başlamıştır. İttihat ve Terakki'nin yayın organı olan Rumeli gazetesinde çalışmaya başlayan Sertel, burada gazeteciliğe adım atmış ve mesleği hakkında ilk deneyimlerini kazanmıştır. Sertel, felsefe ve sosyolojiyle ilgilenerek, Fransızca öğrenmiş ve Sorbonne Üniversitesi'nde sosyoloji okumuştur.

Gazetecilik Hayatı

Mehmet Zekeriya Sertel'in gazetecilik kariyeri, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde başlamış ve Cumhuriyet dönemiyle birlikte hızla gelişmiştir. İlk olarak Selanik’te, 1911-1912 yılları arasında Nebizade Hamdi ile "Yeni Felsefe" dergisini çıkarmıştır. 1913’te Paris’e giderek Sorbonne Üniversitesi'nde sosyoloji okuyan Sertel, Birinci Dünya Savaşı sırasında İstanbul’a dönerek burada “Turan” adlı gazetesini yayımlamıştır. Ancak, gazetenin kısa sürede kapanmasının ardından, savaştan etkilenen nüfusun yeni bölgelere yerleştirilmesi için çalıştığı Göçmenler Müdürlüğü'nde görev yapmıştır. 1915 yılında Sabiha Hanım'la evlendi.

Dünya Savaşı’nın ardından İstanbul’un işgali üzerine vatanseverlerin gizli bir örgüt kurma çabasına eşiyle birlikte katkı verdi. Evlerinde düzenledikleri toplantılar ihbar edilince İngiliz polisi tarafından tutuklandı. Halide Edip'in kendisine ve eşine bulduğu burs ile ABD’ye gitti Columbia Üniversitesi Gazetecilik Fakültesinde eğitim görmeye başladı. Yüksek öğrenimini tamamlayıp 1923 yılında yurda döndü.

Kurtuluş Savaşı sürerken Anadolu’ya geçen Zekeriya Sertel, kısa süreli olarak Matbuat Umum Müdürlüğü görevini üstlenmiş; Cumhuriyetin ilanından sonra ise 1924 yılında Yunus Nadi ile birlikte Cumhuriyet gazetesini kurmuştur. Gazetede yaşanan anlaşmazlıklar sonucu hisselerini Yunus Nadi’ye devrederek ayrılan Sertel bir süre sonra eşi Sabiha Sertel ile birlikte Resimli Ay isimli dergiyi çıkarmaya başlamıştır. Bu dergi, o dönemde Türk toplumu için önemli bir platform haline gelmiş, edebi ve sosyal içerikleriyle dikkat çekmiştir. Sertel, özellikle Nâzım Hikmet'in şiirlerinin Türk okurlarıyla buluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Dergi, 1928'de kapanana kadar ilerici fikirleri yaymayı sürdürmüştür.

1936'da Tan gazetesini kurarak dünyada yükselen Nazizm ve Faşizm karşıtı yayınlar yapmaya başlamıştır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında, gazete, savaşın ve dönemin politik gelişmelerini

derinlemesine inceleyen, Türkiye’nin savaşa dahil olmaması için çabalayan yazılarıyla dikkat çekmiştir. Savaşın sona ermesinden sonra Türkiye’de tek parti yönetiminin sona ermesi ve demokratik bir rejimin kurulması için gazetecilik çalışmalarına devam eden Sertel, Demokrat Parti’nin kuruluş sürecinde rol oynamıştır. 4 Aralık 1945 günü, dönemin siyasi iktidarınca kışkırtılan üniversite gençliği Zekeriya Sertel’in başyazarı olduğu Tan gazetesine yönelik bir saldırı gerçekleştirmiş, gazetenin matbaası bir daha kullanılmayacak şekilde tahrip edilerek Tan'ın yayın hayatına son verilmiştir. Muhalif kimlikleri ile tanınan Zekeriya ve Sabiha Sertel çifti, Tan Matbaası Baskını sonrasında tutuklanmış, yargılanmış, bir süre sonra da yurt dışına çıkmak zorunda kalmışlardır.

Etkisi ve Mirası

Mehmet Zekeriya Sertel, yalnızca gazetecilikle değil, aynı zamanda toplumsal meselelerdeki duyarlılığıyla da ön plana çıkmıştır. Resimli Ay dergisinde, toplumsal değişim ve kadın hakları gibi konularda yazılar yazmış, dönemin büyük aydınlarıyla iş birliği yapmıştır. Ayrıca, 1932-1936 yılları arasında Türkiye’nin ilk genel ansiklopedisi olan Hayat Ansiklopedisi’ni hazırlayan ekipte yer almıştır. Sertel'in gazetecilik anlayışı, tek parti rejimine karşı eleştirilerde bulunmayı, halkı doğru şekilde bilgilendirmeyi amaçlamıştır.

1945’te, Türkiye'deki insan hakları ihlallerine dikkat çekmek amacıyla İnsan Haklarını Koruma Cemiyeti'ni kurmuş ve aynı yıl çıkarılan Görüşler dergisinde de demokrasi ve özgürlük mücadelesi vermiştir.

Sertel, Türk basınının gelişimine yaptığı katkılar ve özgürlükçü gazeteciliğiyle büyük bir miras bırakmıştır. 1980 yılında Paris’te hayatını kaybetmiştir. 1996 yılında kızları tarafından kurulan Sertel Gazetecilik Vakfı, onun adını yaşatmak için her yıl gazetecilik ödülleri vermektedir. Zekeriya Sertel'in basın özgürlüğüne ve toplumsal değişime olan katkıları, Türk gazeteciliği için büyük bir miras oluşturmuştur.