Halide Edib ADIVAR 1884-1964

Halide Edib Adıvar (1884-1964), Türk edebiyatına yaptığı önemli katkılar ve ülkenin erken siyasi tarihine katılımıyla tanınan Türk yazar, siyasetçi, akademisyen ve öğretmen. Halide Onbaşı olarak da bilinir. Modern Türkiye'yi şekillendiren kültürel ve politik dönüşümlerde önemli bir rol oynamıştır.

Halide Edib Adıvar Kimdir?

1884 yılında İstanbul'da doğdu. Yedi yaşındayken yaşını büyüterek başladığı Üsküdar Amerikan Kız Kolejinden bir öğrencinin ihbarı üzerine bir sene sonra uzaklaştırıldı. Evde özel ders alarak ilköğrenimini tamamladı. 1897’de İngilizce öğrenirken çevirdiği Jacob Abbott'un "Ana" adlı eseri yayınlandı. 1899 yılında bu başarısı nedeniyle II. Abdülhamit tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. Daha sonra kolejin yüksek sınıfına geri dönerek İngilizce ve Fransızca öğrenmeye başladı. Halide Edib, Üsküdar Amerikan Kız Kolejinden lisans derecesi alan ilk Müslüman kadın oldu. Ünlü İngiliz matematikçilerin yaşam öykülerini, birkaç Sherlock Holmes hikâyesini ve çok sayıda eseri Türkçeye çevirdi.

Kurtuluş Savaşı ve İstanbul Mitingleri

15 Mayıs 1919'da İzmir'in Yunanlar tarafından işgali üzerine İstanbul'da ardı ardına protesto mitingleri düzenlenmeye başlanmıştı. İyi bir konuşmacı olan Halide Edib, 19 Mayıs 1919'da Asri Kadınlar Birliği’nin düzenlediği, kadın konuşmacıların da yer aldığı ilk açık hava mitingi olan Fatih mitinginde kürsüye çıkarak yaptığı konuşma ile hafızalarda derin bir iz bıraktı. 20 Mayıs'ta Üsküdar, 22 Mayıs'ta ise Kadıköy mitinglerine katıldı. Ardından Halide Edib’in başrol oynadığı Sultanahmet mitingi gerçekleşti. Hazırlık yapmadan ve yazılı metin kullanmadan yaptığı konuşmasında söylediği “Milletler dostumuz, hükûmetler düşmanımızdır.” sözü bir özdeyiş haline geldi.

İngilizler, İstanbul'u 16 Mart 1920'de işgal etti. Halide Edib ve eşi Dr. Adnan, hakkında idam kararı verilen ilk kişiler arasında yer alıyordu. 24 Mayıs’ta padişah tarafından onaylanan kararda, idama mahkûm edilen ilk altı kişi arasında Mustafa Kemal, Kara Vasıf, Ali Fuat Paşa, Ahmet Rüstem, Dr. Adnan ve Halide Edib yer alıyordu. Haklarında idam kararı çıkmadan önce Halide Edib, eşi ile İstanbul'dan ayrılıp Ankara’daki Millî Mücadele’ye katılmıştır. Kurtuluş Savaşı’nda cephede Mustafa Kemal'in yanında görev yapmış bir sivil olmasına rağmen rütbe alarak savaş kahramanı sayıldı. Savaş yıllarında Anadolu Ajansının kurulmasında rol aldı ve gazetecilik yaptı.

Etkisi ve Mirası

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra yayımladığı 21 roman, 4 hikâye kitabı, 2 tiyatro eseri ve çeşitli incelemeleriyle, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının en fazla eser veren yazarlarından biri olmuştur. En bilinen eseri, Sinekli Bakkal adlı romanıdır. Eserlerinde kadının eğitimi ve toplumsal konumuna özellikle dikkat etmiş, yazılarıyla kadın hakları savunuculuğu yapmıştır. Birçok eseri sinema ve televizyon dizilerine

uyarlanmıştır. 1926 yılından itibaren 14 yıl boyunca yurt dışında yaşamış ve verdiği konferanslar ile İngilizce yazdığı eserlerle, dönemin en tanınan Türk yazarlarından biri olmuştur.

İstanbul Üniversitesi’nde edebiyat profesörü olarak görev yapan Halide Edib, İngiliz Filoloji Kürsüsü Başkanlığı yapmış bir akademisyen ve 1950 yılında seçildiği Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde milletvekilliği yapmış bir siyasetçidir. Kariyeri boyunca kadın haklarını savundu ve eğitimin toplumsal değişim için bir araç olarak önemini vurguladı. Halide Edib Adıvar'ın çalışmaları Türk edebiyatında büyük saygı görmüştür ve hem edebiyata hem de siyasete yaptığı katkılar günümüzde de takdir edilmektedir. Halide Edib Adıvar, 9 Ocak 1964'te vefat etti. Yazar, eğitimci ve siyasi figür olarak mirası, modern Türkiye'de, özellikle edebiyat, kadın hakları ve ulusal kimlik alanlarında varlığını sürdürmektedir.