Son Güncellenme Tarihi : 09.12.2021 15:45
“Sağlık sistemi; topluma sağlık hizmetlerinin verilmesi amacıyla kaynaklar, kuruluş, finansman ve yönetimin bileşkesidir”(Roemer 1991). Dünya Sağlık Örgütü, asıl amacı sağlığı geliştirmek, bozulmaları düzeltmek ve sürdürmek olan faaliyetler bütünü olarak tanımlamaktadır. Her sistemin bir amacı olduğu gibi sağlık sistemlerinin de amaçları bulunmaktadır. Sağlık sistemlerinin ana amacı toplumun sağlığını geliştirmektir. Toplumun sağlığının ne derece geliştirdiği sağlık sistemlerinin ne kadar yolunda olduğu ve kalitesiyle doğru orantıdadır.
“Bir sağlık sistemi kurabilmek için insan kaynağı, finansman, bilgi, malzeme, ulaşım, iletişim ve bütün bunları yönetmek gerekir. Her ülke kendi tarihini, kültürünü, ekonomik kalkınmasını ve ülkesindeki baskın politik ideolojiyi yansıtan bir ulusal sağlık sistemine sahiptir”. (Kök ve Sayım)
Sistemler toplumun sağlığını nasıl geliştirebilir sorusunun ise 2 ana cevabı vardır. Bunlardan birincisi Koruyarak yani riskleri yok ederek, hiç olmazsa azaltarak ve etki altına alıp yönetmek şeklindedir.
İkincisi ise daha iyiye götürerektir. Yani Sağlığı geliştiren yaşam tarzlarını desteklemek, Riskli/savunmasız grupları özel ihtimam göstererek, stratejik yönetim basireti göstererek daha iyiye götürmek hedeflenmelidir.
Sağlık sistemlerinin incelenebilmesi için öncelikle bu sistemi oluşturan alt sistemlerin ve bu alt sistemlerin karşılıklı olarak analiz edilmesi gerekir. Sağlık sisteminin alt sistemlerinin belirlenmesi, sağlık kurumları yönetimi açısından büyük önem taşımaktadır
Sağlık sistemlerinin kalitesini belirleyecek bir başka hususta, sistemin ne derece etkili, verimli, hakkaniyetli ve insani olduğuyla ilişki içerisindedir.
Sahip Çıkma /Vekilharçlık (Stewardship): Yaygın ve dar anlayışla bu ilke ve uygulamalar yönetişim olarak ele alınmaktadır. Ancak Sağlık Bakanlıklarının vatandaşın sağlığına onlar adına sahip çıkması ve hizmetkar anlayışıyla yaklaşım göstermesi gerekiyor
Finansman: Sağlık finansmanının asıl amacı bütün bireylerin koruyucu hizmetleri ve kişisel sağlık bakım hizmetlerine erişiminin sağlanması ve bunun makul finansal mekanizmaların kurulmasıdır.
İnsangücü: Sağlıkta performans çalışanların ve yönetenlerin bilgi, birikim, yetenek ve motivasyonuna bağlıdır
Enformasyon/ Malumat (information): Hesap verebilirlik, kaynak tahsisatı, program geliştirme ve yönetim kararları bilgi sistemlerinin konusu olmaktadır.
Bilgi (Knowledge): Sağlık sistemlerinin eksiksiz bir işleyiş içinde olabilmesi için bilginin en uygun şekilde sistemin her yerinde uygulanması gerekmektedir.
İlaç ve teknoloji: Hizmetin en etkili, verimli ve uygun şekilde verilebilmesi için olmazsa olmaz ilaçların ve teknolojinin ulaşılabilirliği, bulunabilirliği, etkililiği ve etkinliği sistemler için önemi büyüktür.
Araştırma: İyi işlev gören sağlık sistemlerini ortaya çıkaracak çabalar kapsamında istenmeyen ve birçok kere sebebi anlaşılamayan sonuçlar karşısında bunların ele alınıp iyice belirlenmesi, analiz edilmesi, gereken derslerin çıkarılması ve daha uygun şekle bürünerek geliştirilmesi kritik önem taşımaktadır.
Hizmet sunumu: Sağlık hizmetlerinin temel amacı toplumun sağlığının iyileştirmek, korumak ve geliştirilmesidir. Bunu sağlayan temel etken hizmetin sunumudur.
Hakkaniyet: Herkesin eşit ve insani hizmete ulaştırılmasıdır. (Eşit ihtiyaç sahiplerine eşit erişim ve hizmet kullanım hakkı)
Sağlık ve Kalkınma: Sağlık sistemlerinin aslında yoksulluk ve refah gibi temel toplum düzeylerine kuvvetle bağımlı olduğu bilinmelidir.
Sağlık her konuda olduğu gibi sistem konusunda da özel bir yere sahiptir. İnsanoğlunun temelinde yatan en önemli unsur sağlıktır bu derece önemli olan bir konu üzerinde geliştirilecek sistemlerinde bazı noktaların vurgulanması gerekmektedir.
Yukarıda bahsedilen özellikler sağlık sistemlerinin olmazsa olmazı niteliğindedir. Kaliteyi, eşitliği, üretimi, verimliliği konu edinmeyen sağlık sistemlerinin tökezlememesi işten bile değildir.
Sağlık sistemleri ülkeden ülkeye hatta eyaletler arasında bile farklılık göstermektedir. Bunların başında ise sistemin uygulanacağı ülkelerin ekonomik, politik ve kültürel faktörleri yer almaktadır. En iyi sistem diye bir şey yoktur. En iyi entegre edilen sistem vardır. Örnek vermek gerekirse İsviçre’de uygulanan ve çok iyi bir işleyişe sahip olan bir sistem Azerbaycan’da iyi bir şekilde performans vermeyebilir. Bunun temel sebebi ise yukarıda bahsedilen faktörlerdir.
Ekonomik faktörler: Ülkenin genel durumunu belirleyen faktördür ve sağlık sistemini hizmetin arzı ve sağlık kaynaklarının kalitesi açısından etkiler.
Politik/Tarihi faktörler: Bugünün politikası yarının tarihidir. Ülkelerin sağlık sistemlerini etkileyen en önemli faktörlerin başında politik faktör gelmektedir. Sadece Sağlık Sistemleri değil bütün sistemler devletin yönetim şekli devleti yönetenlerin tavrından direk olarak etkilenmektedir. Sistemleri etkileyen en önemli faktör politikalardır.
Kültürel faktörler: Ülkenin sosyal değerleri, inançları, kültürel yapı ve aile yapısı ülkelerin adeta kimliğidir.
Sistemler üzerinde çalışmak gerekmektedir. Bunun birçok nedeni vardır bunlardan bazıları ise sürekli değişen teknoloji, insan yapısı ve artan hastalıklardır. Bunlar için sistemi bütünüyle değiştirmeye gerek yoktur. İyi bir çalışma ve araştırma ile sistemin su kaçıran yönleri tespit edilip müdahale edilmelidir ancak bu önerilen bir yöntem değildir asıl önemli olan su kaçıklarını öngörüp sistemi şekillendirmektir en az zarar ile atlatmaktır.
Tabi bunları yaparken zorluklarla karşılaşmamak mümkün değildir. Zorlukların temelinde sağlık sistemlerinin olağanüstü karmaşık olması. Birçok ülkede sistemlerim iç içe geçmiş olması hatta tanımların bile farklılık gösterdiği görülmektedir.
Sağlık Sistemlerinde Kalite yaklaşımları çok geniş kapsamlı bir konudur. Ülkeler Sağlık Hizmetlerini geliştirmek, belirli bir seviyede tutmak için çeşitlik standartlar koymalıdır. Sağlık Kuruluşları da kendilerini ispatlamak için akredite olmayı hedeflemektedir. “Akreditasyon ise uygunluk değerlendirme kuruluşlarınca gerçekleştirilen çalışmaların ve dolayısıyla bu çalışmalar sonucunda düzenledikleri uygunluk teyit belgelerinin (deney ve muayene raporları, kalibrasyon sertifikaları, yönetim sistemi belgeleri, ürün belgeleri, personel belgeleri vb) güvenilirliğini ve geçerliliğini desteklemek amacıyla oluşturulmuş bir kalite altyapısıdır”(Türkak.org).
“Sağlık hizmetlerinde yeniden yapılanma düşüncesi 1980’li yıllardan itibaren öne çıkmış ve tüm ülkeler sağlığa ayrılan kaynakları ne olursa olsun yeni arayışlara yönelmişlerdir”(Çiçek, Kara, Koyuncu, 2006). Yeni arayışlar ülkeleri yeni anlayışlara yöneltmiştir. Bunun başında ise kalite gelmektedir sağlık hizmetleri kendine özgü özellikleriyle birlikte direk insanı ilgilendirmesi sağlık hizmetlerinde kalite kavramının önemini oldukça arttırmıştır. Bu da sistemlerin kalite üzerinde durmasını var olan yapılanmanın ve gelecekte yapılacak yapılanmaların üzerimde durulacak ilk maddeleri içinde kalite kavramının olmasına neden olmuştur.
“Kalite yönetimi çalışmaları aslında bir eylemler bütünüdür. Her bir eylem diğer bir eylemi tetikler, sistemin bütününün başarı ya da başarısızlığında rol oynar. Kurumların değişiklik yaratma hızı ve başarı kazanması, uygulamalarda bazı bileşenlerin bir araya getirilmesi, her bir bileşenin teker teker ve birlikte ele alınmasına bağlıdır” (Gökmen, 2004).
İlk aşamada dikkat edilmesi gereken faktörler:
Kaliteyi güçlendirme uygulamaları, ülkelerin sağlık hizmeti sistemi, değerleri ve kalite ilkelerine ve uygulamalarına bakış açısına göre değişmektedir. “Sağlık hizmeti kalitesinin tarihsel süreç içinde birçok tanımı yapılmış ve bu tanımlar, tanımı yapanın bakış açısı ve yaklaşımına göre farklı bir kavramı ele almıştır. Örneğin, sağlık hizmeti kalitesini yalnızca tıbbi faaliyetler açısından ele alan bir tanıma göre kalite; bir hastalık ya da durumun bir fonksiyonu olarak bireyin sağlık durumunda meydana gelebilecek bir gerilemeyi en azından durduracak ya da iyileşme sağlayacak bir biçimde belli faaliyetlerin yerine getirilmesidir” (Caldwell, 1998).
